Άγιος Νικόλαος Κοπάνων - Ιωάννινα - "ανθολόγιο"κειμένων

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Κοπάνων - Ιωάννινα

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 

**********************************
**********************************

-- Ερανίσματα από την Ηπειρώτικη βιβλιογραφία

-- Στίς βόρειες ακτές της Παμβώτιδας λίμνης  ,βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Νικολάου η επονομαζόμενη "εις κοπάνους".Είναι μία από τις δέκα και πλέον εκκλησίες και μονές πού τιμούν τον Ιεράρχη των Μύρων της Λυκίας ,στην παραλίμνια περιοχή Ιωαννίνων και Λαψίστας (σήμερα κάμπος)και στο Νησί.

--  Κτισμένη δίπλα στον δρόμο που οδηγεί στο Πέραμα και παλιότερα (διά του παραλιμνίου Λαψίστας) στο κεντρικό Ζαγόρι και το Καλπάκι ...... ,πήρε την προσωνυμία "κοπάνων",γιατί εκεί τις μαγιάτικες και τις καλοκαιρινές ημέρες έπλεναν οι γυναίκες της πόλης τα μαλλιά καί τα βαριά χειμωνιάτικα σκεπάσματα και στρωσίδια με το νερό της Λίμνης , κτυπώντας τα επάνω σε πέτρες (πλάκες) με τους "κόπανους" - ειδικά έμβολα για την δουλειά αυτή .

 -- " Περίλαμπρα " ονομάζει  "τα ακρογιάλια του Αϊ Νικόλα" ο Κώστας Κρυστάλης κι έτσι ήταν στην εποχή του.Από την μια μεριά οι λόφοι των αμπελοκήπων κι από την άλλη η Λίμνη με τις ιτιές και τις καλαμιές και τριγύρω τα "πάντερπνα" γιαννιώτικα μποστάνια - λαχανόκηποι - με λογιών-λογιών λαχανικά,δένδρα και λουλούδια ... Στις μέρες μας έχει συνδυαστεί η Εκκλησία με το Νεκροταφείο και τον πολυσύχναστο δρόμο ,έτσι που δεν μπορεί να φανταστεί κανείς το παλιό εκείνο τοπίο το μέχρι πριν μερικές δεκαετίες.

--  Πότε πρωτοκτίστηκε η Εκκλησία αυτή δεν είναι γνωστό.Σαν εξωκλήσι και προαστιακός ναός χαρακτηρίζεται στις γραπτές αναφορές που οριοθετούν την τάφρο του Βοημούνδου , η οποία άρχιζε από τον Άγιο Νικόλαο κοπάνων , περικλείοντας την Εκκλησία "μέσα απο την ντάπια" στα ευρύτερα όρια της πόλης των Ιωαννίνων.

Χάρτης του Γάλου προξένου στα Ιωάννινα Pouqueville (αρχές 19ου αιώνα).Ο Αγ. Νικόλαος κοπάνων σημειώνετε μέσα από τα όρια της τάφρου.

 ******************************************************************************

-- Ο Π.Αραβαντινός , στην Χρονογραφία της Ηπείρου (1856),αναφέρει τον Αγ.Νικόλαο "εις Κοπάνους" σαν έναν από τους ναούς που διασώθηκε από τις διάφορες καταστροφές της πόλης από τον καιρό της κατακτήσεως της από τους Τούρκους το 1430 και από την έξωση των Χριστιανών από το κάστρο με την επανάσταση του Επισκόπου Τρίκκης Διονυσίου Φιλόσοφου το 1611.

-- Μπορεί ,σύμφωνα με τα παραπάνω ,τα χρόνια της ύπαρξης της Εκκλησίας αυτής να είναι πάνω από 500 ,αλλά η ιστορία της είναι πολύ μικρή...Ούτε ενορία είχε ,ούτε κοντά στην πόλη και τα γεγονότα της ήταν.Ελάχιστες είναι και οι αναφορές στην Ηπειρώτικη βιβλιογραφία.

--  Σε διαθήκες και επιστολές Ηπειρωτών του εξωτερικού αναφέρεται η Εκκλησία των Κοπάνων δύο φορές με προσφορές μικροποσών για σαρανταλείτουργα.

-- Άλλες δύο φορές αναφέρεται (όταν η Εκκλησία είχε ερειπωθεί με την πολιορκία του Αλή Πασσά από τα Σουλτανικά στρατεύματα το 1820) σε επιστολές των επιτρόπων των εκκλησιών της πόλης.Η μία στίς 3/6ου/1841 πρός τον Κωνσταντίνο Πασχάλη,όπου τον παρακαλούν να μεσολαβήση στόν Νικόλαο Ζωσιμά για την ανέγερση των εκκλησιών της πόλης , μεταξύ των οποίων και την "εν Κοπάνοις του Αγίου Νικολάου". Η άλλη στίς 15/1ου/1842 απευθείας  πρός τον Νικόλαο Ζωσιμά από τους ανηψιούς του Α.Φίλιο καί Θ.Λαμπαδάριο , όπου στην "καταγραφή των όσων εκκλησιών καί μοναστηρίων δεν υπάρχουν" γράφουν : "διά τον άγιον Νικόλαον κοπάνων ερύπιο κατά το παρόν καί μέλλει διά να γίνη κατά τον μάρτιον ως εις τον λογαριασμόν σας αναφέρομεν,έχοντες οι επίτροποι εις χείρας των πέντε χιλιάδες γρόσια συναγμένα κατά καιρούς εις τα εισοδήματά του".

-- Για το κτίσιμο της Εκκλησίας , όπως σώζεται μέχρι σήμερα , διαβάζουμε εκτεταμένη παράγραφο στην διδακτορική διατριβή του πανεπιστημιακού καθηγητή Κου Γ. Παπαγεωργίου (1982) " Οι συντεχνίες στα Γιάννενα κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα".

-- Μερικές αναφορές και κυρίως διηγήσεις για γεγονότα πού αφορούν την Εκκλησία των Κοπάνων και την περιοχή της ,έχουν γίνει κατά καιρούς από τον Σπ.Λάμπρο,τον Δημ.Σαλαμάγκα και τον Κώστα Φωτόπουλο.Ο τελευταίος υπήρξε εγγονός ιερέως και γιός επιτρόπου της εκκλησίας και είχε συναισθηματικούς δεσμούς με αυτήν όπως φαίνεται από τις διηγήσεις του.

-- Αυτά τα λιγοστά κείμενα , ταξινομημένα χρονολογικά συναποτελούν το "Ανθολόγιο του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου Κοπάνων στα Ιωάννινα".

 ΣΗΜΕΊΩΣΗ : Ο Γιαννιώτης λογοτέχνης, δικηγόρος και βουλευτής Κ.Καζαντζής στην συλλογή διηγημάτων του "Απ' τα σκλαβωμένα Γιάννινα" (1926) περιλαμβάνει σχετικό διήγημα με τον τίτλο "Το χέρι του Αγίου Γρηγορίου" ,το οποίο αναφέρετε στο Λείψανο που "θησαυρίζετε"στον Αγ,Νικόλαο Κοπάνων (ανατύπωσή του έχει γίνει πριν λίγα χρόνια από την Μονή Ελεούσας - ;;; -).

 Φίλιππος Π.Γιωβάννης -- 12ος / 1999 - 2013
***********************************
***********************************

Σχέδιο από το βιβλίο του Δ Σαλαμάγκα" ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ" - έκδοση  Ε.Η.Μ.

 ΚΩΣΤΑ Ι.ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
" ΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ "
Οι Μαχαλάδες τα σοκάκια και τα τοπωνύμιά τους

                                                             

Επιγραφή στον εξωτερικό ΒΔ τοίχο που αναφέρετε στα γεγονότα του 1820

******************************
******************************

ΚΩΣΤΑ Ι.ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
" ΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ "
οι Μαχαλάδες τα σοκάκια και τα τοπωνύμιά τους

" ΤΟ ΔΕΞΙ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓ.ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ "

 
ΚΩΣΤΑ Ι.ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
" ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ " - 1952

Η Λειψανοθήκη με το δεξί χέρι του Αγίου Γρηγορίου (φωτ.αρχ. Κων. Γκαλντέμη)

 *******************************
*******************************

Σπυρ.Π.Λάμπρου
"Σελίδες εκ της ιστορίας των Ιωαννίνων"
1913 - ανατύπωση Φοίνιξ 1928

              Ήτο εσπέρα ..... Ιανουαρίου 1801

  

Λαϊκή ζωγραφιά : "Ο πνιγμός της Κυρά Φροσύνης "

 ****************************
****************************

Δ.Σ.Σαλαμάγκα
"Ο Άγιος Γεώργιος ο Νέος Μάρτυς ο εξ' Ιωαννίνων "
Συναξάρι - Αθήνα 1954
Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας

********************************
******************************** 

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
" ΟΙ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ "
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΜΙΑΧ 1988

Ο νέος Ναός του Αγίου Νικολάου στους Κοπάνους 1843 - 1845  

Κάρτ ποστάλ με ημερομηνία 21/11/1905 (Αρχ.Κων.Γκαλντέμης)

και δύο σημειώσεις :

1) Το "ΙΣΝΑΦΙ" των Τακιατζήδων είχε προστάτη τον Άγιο Νικόλαο στους Κοπάνους.

2) Ιωάννης Χρυσός 

*****************************
*****************************

Ιστορίες - "μεσελέδες" από τον Άγιο Νικόλαο στους Κοπάνους

 

Στόν εξωτερικό κήπο της εκκλησίας ... 1900

ΚΩΣΤΑ Ι.ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
"ΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ"
Οι Μαχαλάδες τα σοκάκια και τα τοπωνύμιά τους - 1986

 ********************************
********************************

Κώστα Ι.Φωτόπουλου
"Πανάρατος"
ανάτυπο Ηπειρωτικής Εστίας - 1977

"Η Κυρά Νίτσα η Χάροβα" 

*********************************

"Κοπάνισμα"μαλιού στην Λίμνη - περιοχή "Μάτσικας" - δεκαετία του 1950

*********************************

Κώστα Ι.Φωτόπουλου
"ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ"
ανάτυπο Ηπειρωτικής Εστίας - 1980


 " Τα πηγάδια του Σιώζιου "

 *********************************
*********************************

ΓΙΑΝΝΙΩΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ - ΚΟΠΑΝΩΝ
Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΜΑΣ ΧΡΟΝΩΝ

Γιώργου Βρέλλη

  Κείνη η ιστορική,εξοχική εκκλησία,ο ναός του Αγίου Νικολάου - Κοπάνων,ο κοιμητηριακός,των παιδικών μου χρόνων οι συνάξεις και οι λειτουργεμοί και των παιδικών μου χρόνων σκιρτήματα και παιγνιδισμοί και ξενιασιάς ξεσπάσματα αυθορμιτισμού.

  Το ιερό της πίστης μου,εντευκτήριο θυμήσεων,επιζήσεων,παραστάσεων ασβέστων και αξέχαστων,ανεξίτηλων εικόνων,κάτω από το φώς του στέρια αναπτυσσόμενου θρησκευτικού συναισθήματος.Αυτές οι γραμμές,λόγια θυμητικά,ξυπνούν το παρελθόν με γεγονότα χαρωπά κι άλλα με θπίψη αγγιγμένα.Αναδρομές ,ανάκατα γλυκόπικρες και ακουστό το απόηχο των περασμένων, ριζωμένο μέσα μου ανέβγαλτο και σφιχτοκρατημένο.Τα διαρεύσαντα χρίνια πότε ευάρεστα δεκτά και πότε εφιαλτικά.Μέσα σ' αυτά μεγάλωσε η θρησκευτικότητά μας.

  Τότε νιώσαμε το Χριστό δικό μας τον θαλασσινό μας Άγιο και από τότε τους προσκυνούμε χειμωνοκαλόκαιρα , οδοιπόροι στο χωματόδρομο και τα γύρω μας αμπέλια, αγροί, λαχανίκηποι.Πάντα ποδαράτοι στην αγνή φύση , σ' ανθισμένες χωραφιές και γραφικά τοπία βουκολικά, πηγές και νερό και ησυχία.

  Με εξαίρεση τον Μύλο του Σάρρα - στη "Συνάντηση" - και απ' εκεί όλη η οδός Παυσίλυπου χωρίς κανένα κτίσμα.Επίκεντρο  εκτόνωσης της αλκής το καφενεδάκι του περιβόλου, ανάμεσα σε μωριές,μηλικοκιές που ήταν συνεργοί στα παιχνίδια μας και μοιραστάδες εμείς στους καρπούς των.

 

  Εκεί λοιπόν ο εκκλησιασμός σε κάθε εποχή, στοιχείο συνδετικό ενισχυτικής αναγέννησης , της πρώτης νιότης μου.Αλησμόνητοι γιορτασμοί η Δεύτερη Ανάσταση που παίρναμε την Εικόνα της Έγερσης από το σπίτι του Νεομάρτυρα Αϊ Γιώργη και τη φέραμε με ευλαβική πομπή στον Αϊ Νικόλα , όπου ο ΠαπαΣπύρος  ο Κατσίκας διάβαζε το Ευαγγέλιο στα Αλβανικά ,γιατί είχε ζήσει στη Βόρειο Ήπειρο.Τρία τα πανηγύρια χρονικής : Του Αποστόλου Θωμά, του Αγίου Γρηγορίου και του Αγίου Νικολάου.

  Σύρριζα σχεδόν η λίμνη που σε καιρό νηνεμίας δείχνανε στα βάθη τοίχια και λιθοσώρια παλιού χωριού παρόχθιου και πλάκες που στουμπάγανε με τον κόπανο τα σκουτιά.

  Η εκκλησία πυρπολήθηκε το 1820 με εμπριστικές βόμβες, ριγμένες από το Κάστρο , με διαταγή του Αληπασιά, για να μη βρίσκουν καταφύγιο και τόπο να σταθμεύσουν οι Σουλιώτες , που έφυγαν και ξαναπήραν το Σούλι.Ανοικοδομήθηκε από το Νούση , Ιωάννη Χρυσό που πέθανε στις 17-2-1860. Στο Μηναίο Ιουνίου 1684 γράφονται τα εξής : "Έγινε πολλή βροχή και πλήθυνε το νερό της λίμνης κι εβγήκεν και έπνιξε οσπίτια τόσα και μέσα ως στη Μητρόπολη ως μια σπιθαμή το βάθος του νερού".

  Εδώ φυλάσσεται το χέρι του Αγίου Γρηγορίου , μετά από περιπέτειες των Ορλωφικών.Το δε 1784 φιλοτεχνήθηκε σε ασήμι θήκηγ από τον Ποντίκα τον Καλαρρυτινό.Σε μικρή λειψανοθήκη φυλάσσονται 4 τεμάχια λειψάνων που ανήκουν στον Άγιο Γεώργιο τον Μεγαλομάρτυρα,Άγ.Τρύφωνα,Άγ.Παντελεήμονα,Άγ.Μάρκο.

  Εδώ στο ναό το 1820 φυλάκισαν τις 17 γυναίκες και τις πήρε και τις έπνιξε ο Αληπασιάς.Το πτώμα της Κυρά Φροσύνης θάφτηκε στου Αγ.Αναργύρους του Στρουνίου.Εδώ στον πόλεμο του 1912-13 , πάνω στο γυναικείο,κάτω από την στιβαγμένη ξυλεία κρύβαν τα όπλα οι Επίτροποι Γκόλφας ή Κωτσιάναγιας και ο Φωτόπουλος.

  Δυό τα συγκλονιστικά και τραγικά γεγονότα και μακάβρια που σημαδεύτηκαν στη μνήμη μου.Το πρώτο η ομαδική κηδεία των θυμάτων της ληστείας της Πέτρας και το δεύτερο απολείτουργα της 25-3-1944 ακούγαμε το βουητό των ξεσκέπαστων φορτηγλων που κουβαλάγανε τους Γιαννιωτοεβραίους ,στον αφανοσμό,τσουβαλιασμένα κιρμιά,ψυχικά ράκη μελλοθανάτων,τουρτουρίζοντες από το χιονόνερο που έπεφτε, σάβανο του χαμού των.
  ...... Μεγάλη μας χαρά να ντυθούμε "παπαδάκια", με τα στχάρια για να βαστούμε λαμπ'άδες ,ξεφτέρια, Σταυρό και φανούς σε λατρευτικές ώρες και ώρες εξόδιες του Επιταφίουανάμεσα από τα δάση των υψωμένων σταυρών.
  Γνήσια και αυθεντική η παρακολούθηση τελετών και μυστηρίων με τους φτωχούληδες ,τους καροτσέρηδες, μεροκαματιάρηδες και μπαλωματήδες , τους "εχούμενους"νοικοκυραίους".Δεν ξέρω μόνον αν ακούγαμε ίδια εμείς τα φτωχά παιδιά με τους κατέχοντας πλούσια τα αγαθά , τις ψαλμωδίες και τα δρώνενα.Ακούγαμε όμως κατάβαθα συγκινημένοι ,μαυροφορεμένες γυναίκες και πενθοφορούντες ,ορφανά μαρασμένα την πένθιμη χορωδία του λυγμού , των δακρύων και του πόνου.
  Πιτσιρικάδες το πιάναμε στο ψαλτήρι πλάγι στον Καπαμά,τον Τσάκα,τον Τάκη Κόκκινο, τον Γιώργη Κυριακίδη και βαστάγαμε ίσιο.Και τρανή και καρπόφορη η προσδοκία , όταν οι ηλικιωμένοι και σεβάσμιοι Επιτρόποι μας έδιναν τη δραχμούλα για την προσφορά μας...
  Από τότε , από παιδάκια μπήκαμε στο δρόμο του Θεού , στο μάθημα της αυτογνωστικής σιωπής και προσευχής, της φιλοσοφίας και της χριστιανικής μεγαθυμίας και εγκαρτέρησης και από τότε βαστάνε τη μοσχοβολιά του θυμιάματος ,ευωδιασμό της δάφνης ,τη θεϊκιά πνοή.Και αυτά ακολουθούν των φευγάτων ψυχών τη λιτανεία , μέσ' από το μονοπάτι της οδύνης και του παντοτινού στερεμού.Και έξω ,η νεκροπολιτεία πνιγμένη στη γαλήνη και την ανάπαυση  της μεταφυσικής αλλαγής.Το βασίλειο του θανάτου με τη σιωπή και το σκοτάδι που μερεύει το καντήλι.Εκεί και το φυλάκιο του Πέτρου "Λέλεκα",του πανύψυλου νεκροθάφτη.Κάθε μνήμα χαροντικό τραπέζι.Εκεί το χώμα σκέπασε κορμιά προσφιλών ,στο μεταθανάτιο καταφύγιο της οριζοντίωσης ,για τον υψωμό στο υπερβατικό.Εδώ ανακαλύπτεις το μυστικό της ζωής στο μυστικό του θανάτου.Κέντρο διερχομένων για την αιωνιότητα.
  Κι ο Παπα Σπύρος μοναχός στη μοναξιά,ιερομόναχος τη ζωή του αφιέρωσε ο άξιος Λευίτης στον Κύριο.Κατοικούσε στους Γοργολαίους και ήταν γείτονάς μας.Μας έσταλνε ο δάσκαλος , να μας δώσει κεφάλαιο και εδάφιο του Ευαγγελίου της Κυριακής και στο τραπέζι με το καντήλι ατενίζαμε την εικόνα της Δευτέρας Παρουσίας.Απαρνητής των εγκοσμίων , μορφή αγιασμένη , μάρτυρας της ζωής βρήκε στο τέλος τη θεραπεία του , στη λησμονιά με τον καρπό της αμπέλου.Και κοντά του - προπολεμικά - κι άλλο ρημάδι ο νεωκόρος , ο Μπάρμπα Κώστας ο Κράχτης , μισότυφλος και πιστός μέχρι θανάτου.
  Χρόνια φευγάτα κι αγύριστα , νοσταλγικά , πεθυμιάρικα έστω και μέσα στη σκληρή και ωμή πραγματικότητα που κάποτε όλους μας ραπίζει βάναυσα.

*********************************
*********************************

Κυριακή του Θωμά - Αντίπασχα αρχές της δεκαετίας του 1960 ... στο Άγιο Νικόλαο στους Κοπάνους

********************************
********************************
                              ΤΕΛΟΣ
για την αντιγραφή 
φίλ.Π.γ.
12ος/2013