~ " Τα Σώπικα " - Αθανασίου Χ. Παπαχαρίση -

~ Σωπική - Παλαιό Πωγώνι - " ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΣΩΠΙΚΙΩΤΗ ΒΑΡΕΛΑ "

.

~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 
                                       " ΤΑ  ΣΩΠΙΚΑ "
             Η ΣΥΝΘΗΜΑΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΒΑΓΕΝΑΔΩΝ
                              ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ

                              Αθανασίου Χ.Παπαχαρίση

( " ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ " : 
1930 τεύχος Γ' και 1932 τεύχος Α-Γ )
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

-- Η Σωπική : χωριό του Πωγωνίου της Αλβανικής επικράτειας, βρίσκεται στα Ελληνοαλβανικά σύνορα ,είναι το πρώτο χωριό που συναντά κανείς από την διέλευση Δρυμάδων Πωγωνίου.

  Το χωριό καθώς είναι κτισμένο στους πρόποδες του βουνού Μερόπη-Νεμέρτσικα , επάνω σε μικρούς λοφίσκους κατάφυτους από αμπέλια και περιβόλια φυλλοβόλων,ντόπιων φρουτόδεντρων ζει έντονα τις τέσσερις εποχές του χρόνου.Στην πάντερπνη Σωπική όμως η αγροτική παραγωγή  δεν επαρκεί.Έτσι από αμνημόνευτα χρόνια οι κάτοικοί της ,για βιοποριστικούς λόγους,είχαν καταπιαστεί με τη τέχνη του "βαγενά" (βαρελά) , εργαζόμενοι όχι μόνο στην περιοχή τους , αλλά σε ολόκληρα τα Βαλκάνια και ακόμη πιο πέρα.

  Παρέες συγγενών και φίλων άφηναν το χωριό μετά το Πάσχα και ξαναγύριζαν του Αη Φιλίππου , τον Νοέμβρη.Σε αυτό το διάστημα "σκορπίζονταν" από την Κρήτη και την Νότια Πελοπόννησο ως τα βορειότερα σημεία των Βαλκανίων .... είχαν φθάσει ως την Ουγγαρία , όπου κατά την παράδοσή τους , αναμείχθηκαν με την καλλιέργεια της ποικιλίας σταφυλιού "τοκάϊ"...

  Δεν ήταν μόνο τα φημισμένα  κρασοβάρελα   ("βαγένια") , που έφτιαχναν , αλλά   και  "" "μπούντενες" για τυριά ,"αρμεχτούρες" και "βεδούρες" και "τρουμπέκια" (* σημείωση : αγγεία της γαλακτοπαραγωγής) που πολλές φορές η άφθαστη τέχνη τους τα έφκιαχνε χωρίς να αγγίξη καρφί επάνω τους και τα στέλλαν στις εκθέσεις των λαϊκών πανηγυριών ,έργα λαϊκής τέχνης θαυμαστά.

*Στο Μέγα Σπήλαιο μέχρι τελευταία σωζόταν δύο τεράστια κρασοβάρελα , που έπαιρναν 5-7.000 οκάδες κρασί το καθένα ονοματισμένα με τα σεμνά και λειψά ονόματα των απλοϊκών τεχνητών τους "Σταμάτης" και "Αγγελής" "". (Α.Χ.Μαμόπουλος -ΗΠΕΙΡΟΣ).

  Τα ταξίδια αυτά και η γνωριμία τους  με τον "κόσμο" τους έκαναν έξυπνους , διπλωμάτες και αλληλοϋποστηριζόμενους μεταξύ τους , "ενωμένο χωριό" ,που λένε.

  Σύμφωνα με την τοπική τους παράδοση είχαν "κρύψει" τον Αλή Πασιά την εποχή που ήταν ακόμη ληστής , όταν τον κυνηγούσε το επίσημο κράτος ... Λέγετε ,ότι είχαν κατασκευάσει (σε χρόνο "ρεκόρ") τριπλό βαρέλι ,του οποίου τα δύο ακρινά τα γέμισαν με κρασί και στο μεσαίο έκρυψαν τον Αλή.Αυτό είναι αληθινό γιατί όταν ανέβηκε ο Αλής στο Πασαλίκη των Γιαννίνων ,θυμούμενος την ευεργεσία,εγκατέστησε τον Παπαγιάννη (Παπά και προύχοντα του χωριού) στη Μονή Ταξιαρχών της Νίβανης και μετά τον θάνατό του διέθεσε χωράφια της Τσιάτιστας για την χήρα του.Το γιό του Παπαγιάννη Αθανάσιο τον είχε μαζί του κατά τις εκστρατείες του εναντίον των Σουλιωτών.

  Μετά τον τελευταίο πόλεμο (1944...) ξεκίνησαν όλοι μαζί να περάσουν στην Ελλάδα  , το επιχείρημα αυτό απέτυχε (πάντα κάποιος βρίσκετε από μέσα...) και οι Σωπικιώτες υπέφεραν πολύ τα χρόνια της δικτατορίας.

  Αλλά και στα γράμματα και τις επιστήμες δεν πήγαν πίσω . Σωπικιώτης ήταν ο φημισμένος δικηγόρος της Κωνσταντινούπολης ( 19ος-20ος αιώνας) και κατόπι έφορος καπνού Αργυροκάστρου Μερτζανόπουλος.Γιατροί όπως ο Γκινόπουλος και ο Ζέρης ... Δάσκαλοι , Παπάδες "άφησαν όνομα" στην εποχή τους. Με το άνοιγμα της μετανάστευσης στην Αμερική από τις αρχές του 20ου αιώνα ξενιτεμένοι πατεράδες από την Σωπική σπούδασαν τα παιδιά τους και διακρίθηκαν σε Ελλάδα και Αλβανία.

  Για επαγγελματικούς λόγους ... για λόγους ανάγκης στα επαναλαμβανόμενα  ταξίδια τους ,είχαν φτιάξει με τον καιρό ένα συνθηματικό "γλωσσάρι" περισσότερο με ελληνικές "λαϊκές" λέξεις και λιγότερο με αλβανικές,ρουμάνικες,βουλγάρικες ... , που μας πείθουν "περί της εκτάσεως των αποδημιών των".

  Ο πατέρας μου από τα μαθητικά του χρόνια στην Πωγωνιανή (Βοστίνα) ,  κι εγώ στην γειτονιά μου και το σχολείο , είχαμε συνδεθεί  φιλικά με Σωπικιώτες. Το παράξενο συνθηματικό ιδίωμά τους (όταν ήθελαν να πουν κάτι μεταξύ τους) με παραξένευε ,αλά μου προκαλούσε και γέλιο γιατί λέξεις της καθομιλουμένης ελληνικής έπαιρναν άλλο νόημα ... Αργότερα στην προχωρημένη εφηβία και μετά , είχε εξοικειωθεί όλη η βορειοηπειρώτικη παρέα μας στα Γιάννινα,με πολλές λέξεις του συνθηματικού αυτού ιδιώματος και τις χρησιμοποιούσαμε μεταξύ μας : ... "Το λιάνομα"=το παιδί, "η λιανοματίνα" = η κοπέλα , "θα το ζώσουμε για το κούφαλο" = θα πάμε σπίτι , "ο μαλάτος" = ο παπάς , "ο πίκος" = ο φαλακρός , "κομένοι" = χρήματα , "δεν βροντάω κομένους" = δεν έχω λεφτά , "ο κολερός" = ο χωροφύλακας ... και άλλα "σόκιν" και πολλά ακατάλληλα ... ξεχασμένα ... αξέχαστα σήμερα....

***************

 Το Γυμνάσιο της Βοστίνας - Πωγωνιανής  μαζί με το Ιεροδιδασκαλείο του Σπυρίδωνα Βλάχου  στη Βελλά , ήταν τα προ του 1940 χρόνια ο κυρίως προορισμός των Ηπειρωτόπουλων , που τα χωριά τους πέρασαν με την χάραξη των συνόρων στην Αλβανία, και ήθελαν να συνεχίσουν στα "γράμματα" και τις σπουδές.
  Στην Πωγωνιανή υπηρέτησε για χρόνια ο φιλόλογος Αθανάσιος Χ. Παπαχαρήσης , ο οποίος πέρα από την όρεξη για μάθηση ,που διέκρινε στους "απέκει"μαθητές του , κατάλαβε ότι εκεί , πέρα από τα σύνορα , υπήρχε ένα ιστορικός και λαογραφικός πλούτος "υπό πίεση" και εσκεμμένη κρατική αλλοτρίωση που χάνονταν. Παρότρυνε λοιπόν τους Βορειοηπειρώτες μαθητές του στην "έρευνα" και καταγραφή των ιδιαιτεροτήτων της περιοχής που ζούσαν. Από οικογενειακή μου μαρτυρία μπορώ να αναφέρω ,ότι ήταν ο πρώτος που ερεύνησε το έργο του λόγιου της τουρκοκρατίας Κοσμά Θεσπρωτού και όταν πληροφορήθηκε ότι ο πατέρας μου καταγόταν από το ίδιο χωριό τον παρότρυνε να ερευνήσει για αυτόν και τότε βρέθηκαν τα χειρόγραφα διδασκαλίας του ,τα οποία μεταφέρθηκαν στον καθηγητή του και διασώθηκαν.Την περίπτωση αυτή την αναφέρει και ο ίδιος ο Α.Παπαχαρήσης στα προλεγόμενα της "Γεωγραφίας"του Κοσμά Θεσπρωτου (έκδοση ΕΗΜ 1965).Γνωρίζω ακόμη ότι παρότρυνε τον μαθητή του και έπειτα διευθυντή του Αρσακίου Αθηνών Ν.Παπαδόπουλο με καταγωγή από την Γορίτσα Δερόπολης ,στην καταγραφή και έρευνα λαογραφικών και ιστορικών στοιχείων της περιοχής και ήταν αυτό το "κέντρισμα" στην μετέπειτα συγγραφή πολλών άρθρων και βιβλίων από τον Ν.Παπαδόπουλο.Υπήρξε ακόμη ο πνευματικός "καθοδηγητής" του λαογράφου και όχι μόνο της περιοχής μας Α.Χ.Μαμμόπουλου και πολλών άλλων. Αποτέλεσμα αυτών των ερευνών ήταν και η καταγραφή της συνθηματικής γλώσσας των "βαγενάδων" της Σωπικής που μεταφέρω παρακάτω από τα "Ηπειρωτικά Χρονικά" του 1930-32.

  ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

-- Αφιερώνετε στην μνήμη της παρέας φίλων  απο το Γυμνάσιο Πωγωνιανής :
 Νίκου Θ.Μαυρομάτη γιατρού από την Σωπική,Βασίλη Φώτου γιατρού από την Πολύτσανη,Λάζαρου Πουλογιάννη γιατρού από την Λεσινίτσα,Αλέκου Μαμμόπουλου λαογράφου-συγγραφέα- προέδρου της "Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών" από την Στεγόπολη,Πάνου Γιωβάννη γιατρού από τους Γεωργουτσάτες.
-- Αφιερώνετε στη μνήμη των γειτόνων μου Σωπικιωτών στα Γιάννινα:
Μήτσου Ζεστάτση,Βασίλη και Αλεξάνδρας Μεζύνη , Κάλιος Γκιώκα -Γαντζία ..... και όλων των άλλων....
-- Αφιερώνετε στον παιδικό μου φίλο Τάκη Μεζύνη στην μακρυνή Αμερική.

φίλ.Π.γ. 8ος/2014

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ΣΩΠΙΚΗ ΠΩΓΩΝΙ 1920

  

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

*****************************************
                             ΤΕΛΟΣ
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Για την αντιγραφή
φίλ.Π.γ.
"λάχανα μαζέματα" ( "λ.μ." ).
Ιωάννινα 8ος/2014